Բելառուսի նախագահ Ալեքսանդր Լուկաշենկոն նոյեմբերի 1-ին ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղար Ստանիսլավ Զասի հետ հանդիպմանը քննարկել է հայ-ադրբեջանական սահմանին տիրող իրավիճակը։ Բելառուսի ղեկավարը «կոլտնտեսության նախագահի» իրեն բնորոշ ոճով խոսել է այս և ՀԱՊԿ-ում իրավիճակի հետ կապված այլ հարցերի շուրջ։ Լուկաշենկոն խոսել է նաև այս հարցում «Բելառուսի դիրքորոշման ակունքների մասին»։
«Այս հակամարտությանը պետք է վերջ դրվի [Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև]: Եվ Աստված մի արասցե, մենք դեռ մի հակամարտություն էլ հրահրենք տաջիկ-ղրղզական սահմանին: Սա նույնպես անընդունելի է: Մենք պետք է վերջ տանք դրան: Դա նորմալ չէ, որ ՀԱՊԿ շրջանակներում մենք չենք կարող կանգնեցնել այդ հակամարտությունները, մենք պետք է լրջորեն քննարկենք այդ հարցերը ՀԱՊԿ-ի հաջորդ նստաշրջանում»,- ասել է Բելառուսի ղեկավարը։
Նրա խոսքով՝ բելառուսական կողմը ՀԱՊԿ-ի շրջանակներում նախաձեռնել է մի շարք հարցեր, որոնք, ի թիվս այլ հարցերի, վերաբերում են ԶԼՄ-ներին, ճգնաժամային իրավիճակների կանխատեսմանը և արձագանքմանը։
«Հարցերը շատ են, և որպեսզի մեզ թղթե վագր չանվանեն, այստեղ պետք է ակտիվանալ։ Լավ, եթե ինչ-որ մեկը չի ուզում աշխատել, Աստված իր հետ։ Բայց պետք է աշխատել նրանց հետ, ով ցանկանում է աշխատել ՀԱՊԿ-ում և մեկընդմիշտ խրել այս երկաթբետոնե ցիցը կամ սյունը, որի շուրջ բոլորս շրջելու և պտտվելու ենք և ամբողջ աշխարհին ցույց ենք տալու, որ կա այդպիսի ռազմաքաղաքական կազմակերպություն։ Ահա թե ինչում է կայանում Բելառուսի դիրքորոշումը։ Մենք դրա կողմնակիցն ենք։ Բայց առանց խաղերի ու ներքաղաքական որոշ խնդիրների լուծման գործում ՀԱՊԿ-ի օգտագործման։ Բոլորն ունեն դրանք, բայց մենք դրա համար չենք ստեղծել ՀԱՊԿ-ը»,- ասել է Ալեքսանդր Լուկաշենկոն։
Հատկանշական է, որ նոյեմբերի երկրորդ կեսին նախատեսված ՀԱՊԿ հերթական գագաթնաժողովի նախօրեին Բելառուսի նախագահը հատուկ ուշադրություն է հրավիրել հայ-ադրբեջանական սահմանին տիրող իրավիճակի վրա։ Ալեքսանդր Գրիգորևիչը ակնհայտորեն կատարում է ինչ-որ մեկի ցուցումները՝ կա՛մ Մոսկվայից, կա՛մ Բաքվից, և արդեն նախապես տորպեդահարում է ՀԱՊԿ-ին ուղղված Հայաստանի քննադատությունն ու պահանջները այս հանդիպմանը։
«Ի վերջո, դու ինքդ այնտեղ էիր, տեսար, թե ինչ է կատարվում, և Միացյալ շտաբի պետն աշխատեց։ Ի վերջո, սրանք մասնագետներ են: Օրինակ, երբ առաջարկվում էր այնտեղ ՀԱՊԿ առաքելություն ուղարկել, ես մտածեցի՝ ի՞նչ է, Զասից ավելի ուժեղ մարդիկ ունե՞նք այստեղ՝ Բելառուսում։ Նրանք ավելի լավ կկարգավորե՞ն դա։ Ոչ միայն այն պատճառով, որ ես ուզում եմ քեզ գովել։ Դու ներգրավված ես այս գործընթացում, տեսնում ես, թե ինչ է կատարվում այնտեղ։ Դե, ուրեմն դիտարկե՛ք և զեկուցե՛ք։ Էլ ինչո՞ւ այնտեղ ուղարկեք դիտորդներ Բելառուսից, Ռուսաստանից և այլն։ Ի՞նչ կարիք կա Ռուսաստանի կողքին ավելորդ անգամ քարշ գալ»,- ասել է Բելառուսի ղեկավարը։
Ալեքսանդր Լուկաշենկոն նշել է, որ Ռուսաստանն արդեն միջնորդ է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև իրավիճակի կարգավորման հարցում, և դա միանգամայն բավարար է. «Պատերազմն ավարտվեց, պարզ է, թե ինչպես ավարտվեց, կողմերը որոշեցին, որ իրենց միջնորդ է պետք։ Սա նորմ է, դասական։ Բնականաբար, դա Ռուսաստանն է, նրանք դիմեցին Ռուսաստանին, Ռուսաստանը հարյուրավոր մարդկանց տեղակայեց այնտեղ։ Հիշում ենք, թե ինչպես էին թռչում ինքնաթիռները։ Ռուս սահմանապահները, ինչպես Պուտինն է ասում՝ սահմանի բոլոր հատվածներում են, և Թուրքիայի հետ, Իրանի հետ, և Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև և այլն: Դե, էլ ի՞նչ է պետք։ Թող աշխատեն այս ուղղությամբ։ Իզուր չէի ասում, որ ինչ-որ խաղ է գնում։ Ես հասկանում եմ՝ ինչ խաղ է, ինչո՞ւ են Եվրամիությունը ներքաշել այնտեղ, ինչո՞ւ են ԵԱՀԿ-ն քարշ տալիս այնտեղ։ Լավ, ինչո՞ւ։ Իրականում, պարզ է, թե ինչու. ի՞նչ են նրանք անելու այնտեղ, եթե այնտեղ արդեն միջնորդ կա։ Եվ դեռ ՀԱՊԿ-ին էլ պետք է ներքաշեն այնտեղ։ Կարծես, ուրիշ անելիք չկա»:
Բելառուսի նախագահը բացատրել է, թե ինչու է նա այդքան կտրուկ արձագանքում այս հարցին և ինչի վրա է հիմնված Բելառուսի դիրքորոշումը. «Ժամանակին, երբ, կարծեմ, մենք հերթական անգամ նախագահում էինք ՀԱՊԿ-ում, ես զբաղվեցի այդ հարցով։ Ես գնացի Իլհամի մոտ, զրուցեցի նրա հետ, ընկերական զրուցեցի։ Նրան կատակով հարց տվեցի՝ Իլհամ Հեյդարովիչ, լավ, պետք է օգնենք Հայաստանին, եթե դուք համաձայնության գաք»։
Եվ խոսքը գնում էր հինգուկես կամ վեց շրջանների մասին՝ ադրբեջանական շրջանների մասին, որոնք, ինչպես իրենք էին հայտարարում, գրավել էին հայերը։ Հայերը խոստովանեցին, որ «դա մեր հողը չէ, դա ադրբեջանական է»: Բացի Ղարաբաղից: Դե, վերադարձրեք այն: Եվ եթե այս շրջանները վերադարձվեին, երբ ես առաջարկեցի դա անել, պատերազմ չէր լինի: Իլհամը այդ պատերազմը սկսելու մոտիվացիա չէր ունենա: Դու խնդրում էիր այդ շրջանները` տվեցին։ Մնաց Ղարաբաղի կարգավիճակը։ Հանգիստ կորոշեին։ Բայց այդ ժամանակ ո՛չ Սերժ Սարգսյանը, ո՛չ էլ հետո Նիկոլ Փաշինյանը չհամաձայնեցին։ Ես երկու անգամ բարձրացրել եմ այդ հարցը»,- մանրամասնեց Բելառուսի ղեկավարը։
Ալեքսանդր Լուկաշենկոն ասել է նաև, որ միաժամանակ Իլհամ Ալիևին առաջարկել է հակամարտության կարգավորման դեպքում մտածել Հայաստանում ներդրումներ կատարելու մասին, որպեսզի վերջնականապես հաշտվեն և դա ցույց տան երկու երկրների ժողովուրդներին. «Եվ ես հետո Իլհամին հարց տվեցի՝ «Լսիր, լավ, համաձայնեցիք, բայց դու պետք է ինչ-որ կերպ օգնես Հայաստանին, որպեսզի ժողովուրդը տեսնի, որ դու հաշտվել եք, բարիշել եք և այլն»:
Այնուհետև Ալեքսանդր Գրիգորևիչը որոշակի ակնածանքով նշում է, որ Ալիևը «մեծահարուստ մարդ է, այդ ժամանակ նավթն իսկապես շատ թանկ էր և այլն» և շարունակում. «Լավ, ինչքա՞ն կկարողանաս ներդնել Հայաստանում»։ Ասաց առնվազն հինգ միլիարդ: Եվ ծիծաղեց: Բայց գլխավորը, որ նավթամուղեր էին կառուցում։ Եվ դրանք շրջանցեցին Հայաստանը։ Եվ Իլհամն առաջարկում էր Հայաստանով անցկացնել այդ գազատարները, նավթամուղերը։ Ասում էր՝ «ինչի՞ շրջանցեմ և Վրաստանով գնամ։ Ես կգնամ Հայաստանով։ Դա մեզ ավելի ձեռնտու է»։ Այնուհետև, դեպի Թուրքիա և այդպես շարունակ։ Ձեռնտո՞ւ էր։ Ձեռնտու էր»։
«Ոչ։ Եվ ի՞նչ: Ադրբեջանի նախագահին անկյուն մղեցին։ Նա այլ լուծում չուներ, քան ուժային լուծումը: Այլևս հնարավոր չէր ձգել: Ավելի քան մեկ միլիոն փախստականներ լարվածություն էին ստեղծում: Դա է էությունը: Եվ ես, որպես քաղաքականության մեջ փորձառու մարդ, այդ ամեն ինչով անցել եմ… Լավ, որն է հիմա խաղալու իմաստը, հիմա պետք է վերջապես, եթե պայմանավորվել եք, համակերպվել, պետք է հաշտվեք, և պետք չէ այստեղ ինչ-որ բաներ հնարել… Չէ որ դու եղել ես այնտեղ, ինչ-որ տեղ սարերում, ինչպես ինձ ասացին, սահման են կիսում։ Լավ լսիր, ի՞նչ սարեր… Դե, համաձայնեք։ Որպեսզի Նախիջևան ազատ անցում լինի: Կարծես թե այդ Լեռնային Ղարաբաղն վերաբերյալ արդեն որոշել են… Դե, առայժմ, Ռուսաստանն ապահովում է այդ գործընթացն այնտեղ։ Լավ, հիմա ինչո՞ւ սպանել միմյանց։ Սպանվել է գրեթե 300 մարդ, և նրանք դեռ ինչ-որ բան են քննարկում։ Պետք է հանգստանալ և համաձայնության գալ։ Ահա թե որտեղից է գալիս իմ դիրքորոշումը, այնտեղից՝ հեռավոր ժամանակներից, ավելի քան տասը տարի առաջ։ Ահա թե ինչու եմ ես այդքան կոշտ արձագանքում սրան»,- ամփոփել է Ալեքսանդր Լուկաշենկոն։
Ուշագրավ է, որ դեռևս ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարի պաշտոնում նշանակվելուց առաջ Ստանիսլավ Զասը, լինելով Բելառուսի Անվտանգության խորհրդի պետական քարտուղար, վերահսկում էր Ադրբեջանի հետ համագործակցությունը և հաճախ այցելում այս երկիր։
Լուկաշենկոյի հետ զրույցում նա նույնպես հիշեց այս շրջանը. «Ես բազմիցս խոսել եմ նրանց հետ, տեսել եմ, որ երկիրն ակտիվորեն պատրաստվում է ռազմական տարբերակին։ Ես նրանց ասում էի, որ, ի վերջո, այդ հարցը պետք է լուծվի բանակցությունների միջոցով… Պատասխանը հստակ էր. «Ստանիսլավ Վասիլևիչ, մենք 30 տարի փորձում ենք համաձայնության գալ։ Ինչքա՞ն կարելի է բանակցություններ վարել»,- ի պատասխան ասաց ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարը, ինչքա՞ն կարելի է բանակցություններ վարել»։ Իրավիճակը հասունանում էր, իհարկե, նրան ինչի մասին դուք խոսում եք, և ստացվեց այն, ինչ ստացվեց։ Ցավոք, հենց այդպես: Մեզ չհաջողվեց խաղաղ ճանապարհով լուծել խնդիրը»,- ասել է ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարը՝ ի պատասխան հակամարտության նախապատմության վերաբերյալ Բելառուսի ղեկավարի խոսքերին։
Ստանիսլավ Զասը Բելառուսի նախագահի հետ հանդիպման ժամանակ հաստատել է նաև Ղրղզստանի և Տաջիկստանի սահմանին տիրող իրավիճակը քննարկելու անհրաժեշտությունը։
